Υπάρχουν οργανισμοί που εξελίσσονται μόνο όταν τα πράγματα πάνε «στραβά». Το χάος λειτουργεί τότε όχι ως απειλή, αλλά ως μηχανισμός μάθησης. Στον κόσμο των πληροφοριακών συστημάτων, των οργανωσιακών δομών και της διοίκησης, η τάξη που προκύπτει από το χάος δεν είναι αποτέλεσμα αυστηρού σχεδιασμού, είναι παρενέργεια της προσαρμογής. Όταν ένα σύστημα δοκιμάζεται στα όρια του, αναγκάζεται να μάθει, να αυτοοργανωθεί και να παράγει νόημα από τη φαινομενική αταξία.
Ας θυμηθούμε το Διαδίκτυο. Σχεδιάστηκε ως ένα αποκεντρωμένο δίκτυο ανθεκτικό σε βλάβες. Η ανθεκτικότητα αυτή προήλθε από την απουσία ενός κεντρικού ελέγχου. Κάθε κόμβος μαθαίνει να δρομολογεί δεδομένα ανάλογα με το πώς συμπεριφέρεται το περιβάλλον του. Η παγκόσμια τάξη των επικοινωνιών που απολαμβάνουμε σήμερα είναι παράγωγο χαοτικής συμπεριφοράς. Ένα δίκτυο που αυτορρυθμίζεται χωρίς να «γνωρίζει» τη συνολική του εικόνα. Το ίδιο συμβαίνει και σε οργανισμούς. Όσο περισσότερο προσπαθούμε να ελέγξουμε κάθε μεταβλητή, τόσο μειώνουμε την ικανότητα του συστήματος να αυτοπροσαρμόζεται.
Η θεωρία των πολύπλοκων προσαρμοστικών συστημάτων (Complex Adaptive Systems) μας υπενθυμίζει ότι η εξέλιξη δεν είναι ποτέ γραμμική. Οι επιχειρήσεις, οι ομάδες έργου και οι ίδιες οι κοινωνίες εξελίσσονται μέσα από κύκλους διαταραχής και αναδόμησης. Κάθε κρίση, κάθε «αστοχία» ενός project, κάθε οργανωσιακή ανακατάταξη παράγει δεδομένα για το σύστημα, τα οποία μετατρέπονται σε εμπειρία. Η τάξη, με άλλα λόγια, δεν σχεδιάζεται εκ των προτέρων, αλλά προκύπτει εκ των υστέρων, όταν το σύστημα αναγνωρίζει μοτίβα μέσα στο θόρυβο.
Σκεφτείτε ένα Agile περιβάλλον. Οι επαναλαμβανόμενοι sprint κύκλοι και τα retrospectives δεν είναι τίποτα άλλο από ελεγχόμενα μικρο-χαοτικά γεγονότα. Το sprint ξεκινά με αβεβαιότητα, μερικές φορές με υπερβολική αισιοδοξία, και καταλήγει σε μια νέα ισορροπία που ενσωματώνει τη μάθηση της ομάδας. Εάν η διαδικασία ήταν απόλυτα προβλέψιμη, η καινοτομία θα ήταν αδύνατη. Ο «θόρυβος» της ασυνέπειας, των διαφορετικών προσεγγίσεων, των εντάσεων μεταξύ ομάδων. Όλα αυτά αποτελούν πρώτες ύλες δημιουργικότητας.
Ακόμα και η ίδια η φύση προσφέρει απτές αποδείξεις. Στα συστήματα μυρμηγκιών, κάθε άτομο ακολουθεί απλούς κανόνες χωρίς επίγνωση του συνολικού στόχου, όμως το σύνολο δημιουργεί εξαιρετικά αποτελεσματικές αποικίες. Η παρενέργεια αυτής της χαοτικής αλληλεπίδρασης είναι η «τάξη», η οργάνωση που αναδύεται από κάτω προς τα πάνω. Ομοίως, ένας οργανισμός που επιτρέπει την αποκέντρωση αποφάσεων και τον πειραματισμό, έχει περισσότερες πιθανότητες να αναδυθεί ισχυρότερος μετά από μια κρίση.
Στην πράξη, αυτό σημαίνει πως οι ηγέτες που κατανοούν το χάος ως εργαλείο μάθησης καλλιεργούν μια κουλτούρα όπου η αποτυχία δεν στιγματίζεται, αλλά αξιοποιείται. Στο δικό μου πεδίο, τα πληροφοριακά συστήματα μετοχολογίων και εταιρικών πράξεων, έχω δει οργανισμούς που μέσα από την πίεση μιας αποτυχημένης Γενικής Συνέλευσης ή ενός τεχνικού blackout, επανασχεδίασαν ριζικά τις διαδικασίες τους, υιοθέτησαν ευέλικτα APIs και αυτοματισμούς, και τελικά έγιναν πιο διαφανείς και αξιόπιστοι. Το χάος υπήρξε ο δάσκαλος που κανένα manual δεν θα μπορούσε να αντικαταστήσει.
Το πραγματικό ερώτημα, λοιπόν, δεν είναι πώς θα αποφύγουμε το χάος, αλλά πώς θα το ενσωματώσουμε στη στρατηγική μας σκέψη. Όπως έγραφε ο Ιλίας Πριγκοζίν, νομπελίστας φυσικοχημικός, «η ζωή δεν επιδιώκει τη σταθερότητα. Επιδιώκει την εξέλιξη». Και η εξέλιξη είναι πάντα προϊόν διαταραχής.
Βιβλιογραφία
- Prigogine, I. & Stengers, I. (1984). Order Out of Chaos: Man’s New Dialogue with Nature. Bantam Books.
- Holland, J.H. (1995). Hidden Order: How Adaptation Builds Complexity. Perseus Books.
- Snowden, D. & Boone, M.E. (2007). A Leader’s Framework for Decision Making. Harvard Business Review.
- Taleb, N.N. (2012). Antifragile: Things That Gain from Disorder. Random House.
- Anderson, P. (1999). Complexity Theory and Organization Science. Organization Science, 10(3), 216–232.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου