Η ανθρώπινη δημιουργικότητα αποτελεί διαχρονικά έναν από τους πιο πολύπλοκους και αναπόσπαστους τομείς της ανθρώπινης νόησης. Η είσοδος της Τεχνητής Νοημοσύνης (AI) στη δημιουργική διαδικασία φέρνει στο προσκήνιο ένα κρίσιμο ερώτημα: η AI απελευθερώνει ή περιορίζει τη φαντασία μας;
Στον χώρο του σχεδιασμού, της μουσικής και της συγγραφής, τα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης έχουν επιδείξει αξιοσημείωτες επιδόσεις. Μοντέλα όπως το ChatGPT και το Midjourney παράγουν περιεχόμενο που μοιάζει ανθρώπινο, συχνά με ταχύτητα και συνέπεια που υπερβαίνουν τις ανθρώπινες δυνατότητες. Η παραγωγή μιας εικόνας με σύνθετη αισθητική, ενός ποιήματος ή μιας περίληψης βιβλίου είναι πλέον θέμα δευτερολέπτων. Αυτή η «εκρηκτική ευκολία» δημιουργεί, ωστόσο, ένα νέο είδος κινδύνου: τον περιορισμό αν όχι την εξαφάνιση της πρωτοτυπίας.
Όπως επισημαίνει ο Marcus du Sautoy (2019), η AI μπορεί να μιμηθεί στυλ και να παράγει έργα βασισμένα σε υπάρχοντα πρότυπα, αλλά δυσκολεύεται να ξεφύγει από αυτά. Δηλαδή, «μαθαίνει» από τα ήδη γνωστά, και έτσι αναπαράγει κυρίαρχες τάσεις, αποφεύγοντας το ρίσκο της αποτυχίας —το οποίο, ειρωνικά, είναι συχνά η πηγή της αυθεντικής δημιουργίας.
Στον χώρο της αρχιτεκτονικής, παρατηρούμε πως τα AI tools χρησιμοποιούνται για τη μαζική παραγωγή εναλλακτικών προτάσεων, βάσει περιορισμών και παραμέτρων. Παρότι αυτό επιταχύνει το exploration, συχνά παρατηρείται μια τάση προς την ομοιομορφία της μορφής, καθώς τα συστήματα συγκλίνουν σε «βελτιστοποιημένες» λύσεις που έχουν ήδη δοκιμαστεί. Η εφευρετικότητα, που γεννιέται από τον πειραματισμό και την ασάφεια, διαβρώνεται από τη στατιστική πιθανότητα και τη μαθηματική βεβαιότητα.
Η ίδια η διαδικασία της δημιουργίας αλλάζει. Από μια ενσώματη και αλληλεπιδραστική δραστηριότητα, όπως περιγράφεται από τους Papert (1980) και Schön (1983), η παραγωγή νοήματος και αισθητικής γίνεται διαλογική: ο άνθρωπος διατυπώνει prompts και η μηχανή επιστρέφει εναλλακτικές. Όμως πόσο δημιουργική είναι η πράξη της επιλογής ανάμεσα σε προτάσεις που προέρχονται εξ ολοκλήρου από στατιστική συσχέτιση;
Δεν είναι όμως όλη η εικόνα απαισιόδοξη. Η AI, ως «συνομιλητής» και όχι ως αντικαταστάτης, μπορεί να λειτουργήσει ως καταλύτης έμπνευσης. Ποιητές, συνθέτες, επιστήμονες και εκπαιδευτικοί χρησιμοποιούν τα μοντέλα αυτά ως μέσο εναλλακτικής σκέψης, ως τρόπο να σπάσουν τη ρουτίνα ή να επανεξετάσουν προκαταλήψεις. Η αξία δεν βρίσκεται απαραίτητα στο αποτέλεσμα, αλλά στην πρόκληση της σκέψης που ενεργοποιείται από την αλληλεπίδραση με το εργαλείο.
Το πραγματικό ρίσκο δεν είναι η αντικατάσταση της δημιουργικότητας, αλλά η μετατόπιση της ευθύνης. Όταν η δημιουργική επιλογή ανατίθεται στον αλγόριθμο, χάνεται η πρόθεση πίσω από το έργο. Όταν τα κριτήρια ποιότητας δεν προσδιορίζονται από τον δημιουργό αλλά από ένα pre-trained model, θολώνει η ταυτότητα της δημιουργίας.
Εν τέλει, η τεχνητή νοημοσύνη είναι εργαλείο και όχι υποκείμενο δημιουργίας. Η ευθύνη και η πρόθεση ανήκουν πάντα στον άνθρωπο. Όπως η αριθμομηχανή δεν κατάργησε τα μαθηματικά αλλά επέτρεψε ανώτερες πράξεις, έτσι και η AI μπορεί να μας επιτρέψει να στοχαστούμε πιο βαθιά —εφόσον παραμείνουμε εμείς οι στοχαστές.
Βιβλιογραφία
- du Sautoy, M. (2019). The Creativity Code: Art and Innovation in the Age of AI. Fourth Estate.
- Papert, S. (1980). Mindstorms: Children, Computers, and Powerful Ideas. Basic Books.
- Schön, D. A. (1983). The Reflective Practitioner: How Professionals Think in Action. Basic Books.
- McCormack, J., Gifford, T., & Hutchings, P. (2019). "Autonomy, Authenticity, Authorship and Intention in Computer Generated Art." International Journal of Human-Computer Studies, 127, 11–22.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου